Procjenjuje sa da 7,4 odsto stambenog fonda u Crnoj Gori ima koncentracije aktivnosti radona iznad vrijednosti referentnog nivoa, pokazala su sistematska istraživanja tog gasa opasnog po zdravlje ljudi. Prema poslednjem popisu stanovništva iz 2011. godine, u Crnoj Gori ima 247.354 stanova, što bi značilo da se u preko 18.000 stambenih jedinica mogu naći koncentracije radona iznad dozvoljenih vrijednosti, te da je njegovom štetnom dejstvu izloženo najmanje 50.000 građana.
Kada su u pitanju opštine, najveća prekoračenja radona iznad 300 Bq/m3 u stanovima registrovana su u Petnjici (18,1 odsto stanova) i Nikšiću (17 procenata). Nakon toga slijede Mojkovac,Danilovgrad, Šavnik, Plužine, Gusinje i Tivat. Najmanja prekoračenja registrovana su u Budvi i Baru.
– Značenje referentnog nivoa je da se izlaganje čovjeka radonu iznad njega smatra neprikladnim i da prioritetno treba biti smanjeno (optimizovano), tj. preporučuje se remedijacija (sanacija), ali da optimizaciju treba raditi i za nivoe radona manje od referentnog – navodi se u vladinom Programu zaštite od radona s akcionim planom za period 2019–2023. godine.
U tom dokumentu je konstatovano da u većini zemalja svijeta, pa i u Crnoj Gori, od svih izvora jonizujućeg zračenja prirodnog porijekla, radon najviše doprinosi ozračivanju stanovništva. Prema nalazima Svjetske zdravstvene organizacije (SZO), udisanje radona je prvi po važnosti uzročnik karcinoma pluća kod nepušača, a drugi kod pušača.
– Ne postoji vrijednost koncentracije aktivnosti radona koja je potpuno bezbjedna za čovjeka, jer rizik obolijevanja od karcinoma pluća raste linearno sa koncentracijom aktivnosti radona u vazduhu i sa vremenom izlaganja. Epidemiološke studije koje su rađene u Evropi pokazuju da je radon u stanovima uzročnik devet odsto smrti od karcinoma pluća, kao i da rizik od dobijanja karcinoma pluća raste linearno za 16 odsto sa svakih 100 bekerela po metru kubnom (Bq/m3) koncentracije aktivnosti radona u vazduhu stana i da je taj rizik 25 puta veći kod pušača nego kod nepušača – piše u ovom dokumentu.
Radon je prirodni radioaktivni gas koji se stalno produkuje radioaktivnim raspadom uranijuma, koji je, u različitim koncentracijama, prirodni sastojak stijena i zemljišta. Zemni gas i podzemne vode sadrže radon koji kroz pukotine u temeljnim pločama ulazi u zgrade i u njima se koncentriše. Kako se navodi, izvor radona u zgradama može biti i njihov konstruktivni materijal (građevinski materijal), kao i voda za piće.
– Istraživanja su na kraju pokazala da, ukoliko se pretpostavi da je prosječno vrijeme boravka u stanovima u Crnoj Gori 12 sati dnevno, prosječna efektivna doza koju crnogorski stanovnik dobija godišnje zbog udisanja radona u stanu je 1,73 minimalnih srednjih vrijednosti. Kako se većina radnih mjesta u Crnoj Gori nalazi u rezidencijalnim zgradama i zgradama sličnog tipa, može se pretpostaviti da je prosječna godišnja koncentracija aktivnosti radona u stanovima od 110 Bq/m3 aproksimativno reprezentativna i za radna mjesta u Crnoj Gori. Tada, uzimajući za svijet tipičnu vrijednost boravka ljudi u zatvorenom prostoru dnevno od 80 odsto, dobija se da prosječna efektivna doza koju stanovnik Crne Gore godišnje prima udisanjem radona u zatvorenim prostorima (stambenim i radnim prostorima) iznosi 2,78 mSv/god. Ova vrijednost je 2,8 puta veća od odgovarajuće procijenjene srednje godišnje efektivne doze za svijet – konstatovano je u programu zaštite od radona.
Član 16 pravilnika o granicama izlaganja jonizujućim zračenjima propisuje da je referentni nivo za hronično izlaganje radonu u stambenim objektima jednak godišnjoj prosječnoj koncentraciji aktivnosti radona od 200 Bq/m3 u vazduhu u novoizgrađenim stambenim objektima, a 400 Bq/m3 u vazduhu u postojećim stambenim objektima. Referentni nivo za hronično izlaganje radonu na radnom mjestu jednak je srednjoj godišnjoj koncentraciji aktivnosti radona u vazduhu od 1.000 Bq/m3.
- Svako smanjenje koncentracije aktivnosti radona u boravišnim prostorima i vremena izlaganja ima povoljan uticaj na zdravlje, zbog čega su neophodne i opravdane aktivnosti i mjere, inicirane i sprovedene na državnom, lokalnom i individualnom nivou, usmjerene na smanjenje koncentracije aktivnosti radona u boravišnim (stanovima) i radnim prostorima (radnim mjestima). Stoga se na državnom nivou, donosi Program zaštite od
radona s Akcionim planom za period 2019-2023. godine - navodi se u vladinom dokumentu.
A.O.

---

Tlo ispod zgrada glavni izvor otrova
U dokumentu se konstatuje da je u periodu od 1999. do 2017. godine koncentracija aktivnosti radona izmjerena u 246 stanova, 74 škole i vrtića i 48 poslovnih prostora na teritoriji opštine Podgorica, u 20 škola i vrtića, kao i osam poslovnih prostora u opštini Nikšić i u osam škola u opštini Bar.
– Glavni izvor radona u stanovima i radnim prostorijama u Crnoj Gori je tlo ispod zgrade. Građevinski materijal koji se u Crnoj Gori koristi ima niske koncentracije radijuma 226 Ra, čijim se radioaktivnim raspadom stvara radon 222 Rn – navodi se u programu.


Stanovnici neupućeni
- Ispitivanja javnog mnjenja o radonu sprovedena su u okviru projekta u oktobru 2014. i u novembru 2016. godine, u oba slučaja na više od 1.000 ispitanika širom Crne Gore. Uočeno je da samo oko 15 odsto građana donekle zna šta je radon, ali i da bi 52 procenta željelo da zna koncentraciju aktivnosti radona u svom stanu/kući, kao i da bi
64 odsto građana dalo dozvolu za postavljanje dozimetara u svom stanu/kući u cilju mjerenja koncentracije radona. U okviru ovog projekta, pri Građevinskom fakultetu u Podgorici, formiran je multidisciplinarni Tim za mitigaciju (remedijaciju-sanaciju) radona, kao prelazno rješenje do uspostavljanja pravnog okvira kojim bi se prenijele odredbe Direktiva Savjeta Evropske unije u ovom dijelu, nakon čega će se ubuduće ovlašćivati pravno lice za stručne poslove koji se odnose na remedijaciju radona. Tim za remedijaciju radona prošao je obuku za dijagnosticiranje radona u zgradama i njihovu remedijaciju (sanaciju) - navodi se u programu zaštite od radona koji je sačinilo Ministarstvo održivog razvoja i turizma.